Danas se navršava 25 godina od NATO bombardovanja na Jugoslaviju, ali tema ovoga bloga nije bombardovanje već Američki vojni dron RQ-1 zvani Predator. Ovaj dron je bio učesnik rata 1999. godine od strane NATO snaga, tada je dron RQ-1 još uvek bio u ulozi osmatračkog drona opremljen za snimanje, markiranje i prenos snimka sa terena. Posle 2002. godine ovaj američki dron RQ-1 Predator dobija naoružanje rakete AGM-114 Helfajer Vazduh Zemlja, i dobija novu oznaku MQ-1 gde prelazi pored osmatraćkih misija u borbene misije.
Pad Predatora 1999 iznad Jugoslavije
Prvi zvanični registrovani gubici ovog američkog vojnog drona zabeleženi su 18. aprila 1999. godine u reonu Đakovice. Tokom tog perioda, odvijao se nadzor prostora tadašnje Jugoslavije, a NATO je imao ogromnu borbenu prevlast nad Vojskom Jugoslavije. Jedino što je ostalo kao alternativa jeste domišljatost PVO Jugoslavije i pametno korišćenje ratne tehnike, uključujući radare i rakete ograničenog dometa.
Uroševac - crna tačka za američke dronove Predator
RQ-1 Predator je poleteo iz Makedonije sa misijom nadzora oko grada Uroševca. U ovom gradu ga je sačekao PVO mobilni sistem Sovjetske proizvodnje Strela 1M i uspešno oborio RQ-1 Predator američki dron. Nakon obaranja, ovaj dron Predator je pao u reonu sela Bibaj na periferiji grada Uroševca. Trup drona Predatora je posle intervencije stručnjaka vojske Srbije sklopljen i izložen kao ratni trofej u Muzeju Vazduhoplovstva u Beogradu, a slika oborenog drona Predatora može se videti u nastavku teksta.
Dalji gubici bespilotnih letelica NATO snaga
Ovi gubici od strane NATO nisu priznati sve do 2000. godine kada su zvanično potvrđeni. Da ovde nije kraj obaranja ovog američkog drona potvrđeno je samo sedam dana kasnije, 20. Maja 1999. ponovo u reonu grada Uroševca, sada selo Talinovac. Ovoga puta, opet od iste baterije PVO vojske Jugoslavije, dron Predator je oboren. Za razliku od prethodnog obaranja, ovaj dron se raspao od čega su samo ostale krhotine i motor Rotax u pohabanom stanju. U ratu 1999. godine je oboren veliki broj bespilotnih letelica NATO alijanse, uključujući oko 30 vojnih dronova tada samo osmatračkih sposobnosti.
Oštećenja i povrat NATO dronova
Iako nije zabeleženo obaranje američkog drona RQ-1 Predatora do kraja rata, evidentirana su oštećenja dronova koji su se vraćali u matične baze. Ova oštećenja su bila posebno vidljiva na dronovima koji su bili raspoređeni u Mađarskoj, Albaniji i Makedoniji, gde su uočene rupe od PVO odbrane. Pretpostavlja se da su ova oštećenja nastala od Boforsa L70 od 40mm, koji je bio dominantan u reonu Kosova tokom NATO bombardovanja.
RQ-1 modifikacija na MQ-1 verziju do velikog brata MQ-9 Reaper
RQ-1 Predator je prošao kroz značajne promene tokom svoje evolucije, prelazeći iz osmatračkog drona u verziju MQ-1 sa sposobnošću nošenja raketa Vazduh-Zemlja od 2002. godine. Ove promene su označile prelazak na borbeno oružje, sa naprednijim mogućnostima dejstva na ciljeve.
Pored unapređenja naoružanja, došlo je do značajnih promena u elektronici i prenosu podataka. Sistem za prenos podataka je postao sigurniji i pouzdaniji, omogućavajući bolju komunikaciju sa satelitima i komandnim centrima, što je rezultiralo efikasnijim operacijama i preciznijim ciljevima.
Daljnje promene su se odnosile na optičke uređaje i same kamere, unapređujući sposobnosti nadzora i izviđanja. Međutim, osnovni izgled drona nije pretrpeo značajne modifikacije sve do dolaska verzije MQ-9 Reaper.
Veliki brat - MQ-9 Reaper
MQ-9 Reaper je doneo drastične promene u dizajnu i tehnologiji. Elektronika je znatno unapređena, a pogonski sistem je potpuno inovativan, omogućavajući veću autonomiju i efikasnost u operacijama. Naoružanje je takođe modifikovano, mada je raketni sistem AGM-114 Helfajer ostao deo njegove opreme, dodatno su implementirane i avio bombe, što je povećalo njegovu borbeni kapacitet i mogućnosti dejstva na ciljeve.
Ove promene su predstavljale ključni korak napred u evoluciji američkih vojnih dronova, omogućavajući im veću efikasnost, preciznost i sposobnost adaptacije u modernim borbenim operacijama.
MQ-1 Predator - istorija
Sve je počelo 1994. godine kada je vojni dron RQ-1 Predator razvijen na tehnologiji prethodnika Gnata. Prvi letovi su zabeleženi već 1995. godine u Američkoj vojsci. Ovaj dron je takođe koristila i CIA u svojim tajnim operacijama širom sveta, uključujući i Bosnu kao probni poligon za ovaj izviđački dron. Prvobitne verzije su imale mnogo male mogućnosti, ali razvojem tehnologije od signala satelita pa do TV predajnika i prenosa snimka, RQ-1 se razvijao u vojni dron srednjeg dometa.
Nastanak RQ-1
- Uveden u upotrebu: jul 1995.
- Povučen iz upotrebe: 2018.
- Prvi korisnik: Američko ratno vazduhoplovstvo
- Broj primeraka: 360
Dimenzije drona
- Dužina: 8,22 m
- Razmah krila: 14,8 / 16,84 m
- Visina: 2,1 m
- Površina krila: 11,5 m²
Masa drona
- Prazan: 512 kg
- Normalna poletna: 1.020 kg
- Maks. masa pri uzletanju: 1.020 kg
Pogon drona
- Klipno-elisni motor: 1 × Rotaks 914F
- Snaga: 86 kW
Performanse drona
- Brzina krstarenja: 130–165 km/h
- Maks. brzina na Hopt: 217 km/h
- Dolet: 1.100 km
- Plafon leta: 7.620 m
Proizvođači RQ-1
- General Atomics
- Dženeral atomiks aeronautički sistems
Dodatne informacije:
- BPL Predator može da dejstvuje na cilju udaljenom i do 740 km od mesta poletanja (taktički radijus).
- Može da krstari iznad željene lokacije u trajanju i do 24 časa i da se vrati u bazu.
- Ukupno je proizvedeno 360 ovih osnovnih varijanti letelica, od kojih 285 RQ-1 i 75 MQ-1. Proizvedeno je do oktobra 2007. godine, 104 primerka letelica MQ-9, za ostale varijante i za kasnije vreme nema podataka.
- Predator je projektovan sa lako rastavljivih šest sklopova, koji se jednostavno pakuju u kontejner za transport. Kontejneri, sa sklopovima predatora, transportuju se avionom Lokid C-130 Herkules, na bilo koju lokaciju zemaljske kugle. Na taj način, letelice mogu brzo biti prebazirane na velike udaljenosti, sklopljene i operativne.
RQ-1 Motor drona
- Četvorotaktni motor Rotaks 914 TC sa četiri cilindra
- Vodeno hlađenje glave, vazdušno hlađenje tela cilindra
- Dva karburatora, elektronsko paljenje
- Reduktor prenosnog odnosa 2,41
- Izlazna snaga:
- 74,6 kW pri 5.500 obrtaja u minuti
- Maksimalna snaga od 85,8 kW pri 5.800 obrtaja u minuti
- Dva rezervoara za gorivo sa oktanskim vrednostima između 95 i 100
- 2 do 6 pomoćnih spremnika za gorivo za povećanje autonomije leta
RQ-1 Predator sistem,oprema i naoružanje
- Sistem APX 100:
- Automatska identifikacija letelica
- Korišćen za međusobnu identifikaciju i određivanje „prijatelj“ ili „neprijatelj“
- Poverljiva funkcija i šifrovane komunikacije
- Raketa AGM-114 Helfajer:
- Vođena laserskim sistemom za dejstvo vazduh-zemlja
- Maksimalni domet od 7 do 8 km
- Sistem komunikacije:
- Koristi „C-opseg“ ili „Ku-opseg“
- Direktna ili satelitska veza između predatora i komandnog punkta
- Inercijalni navigacioni sistem (INS/GPS):
- Omogućava navigaciju sa jednim ili dva izvora navigacionih podataka
- Manja verovatnoća greške i manje odstupanje
- Prijemnik/predajnik ARC-210:
- Govorni i frekventni prenosni sistem
- Omogućuje učešće u multifunkcionalnom prenosu glasa i podataka
- Različiti režimi prenosa signala: standardni, bezbedni, zaštićeni od zasićenja
- Optoelektronski senzori AN/AAS-52(V):
- Multi-spektralni sistem za detekciju ciljeva
- Detekcija u realnom vremenu i lasersko navođenje raketa
- Detekcija 360° u horizontalnoj i +60 / -120° u vertikalnoj ravni
- Sistem SAR (Sintetički Aperture Radar):
- Napredni radar sa sintetičkim otvorom
- Omogućava visoku rezoluciju i detekciju više ciljeva
- Mapiranje sa rezolucijom od 0,3 metra
- Mogućnost promene režima rada za različite scenarije
U 1999. godini, tokom NATO bombardovanja, veliki broj bespilotnih letelica NATO alijanse, uključujući one francuske, britanske i kanadske proizvodnje, bili su oboreni, među kojima su bili i vojni dronovi sa osmatračkim sposobnostima. Ovo je bio period kada se razvoj bespilotnih letelica intenzivno odvijao, a američki dron RQ-1 Predator igrao je sve značajniju ulogu u vojnim operacijama, posebno nakon modifikacije na MQ-1 verziju i daljnjeg razvoja do moćnog MQ-9 Reapera. Ovaj period takođe je bio označen promenama u tehnologiji, naoružanju i taktici u vojnim operacijama, a dronovi su postali sve važniji deo vojne strategije.
